Cover verhaal: Neerlandicus Job Degenaar werkt met taal “ik zie de gewone dingen in het leven”

grootdefryskemarren
Afbeelding

Als je hem een vraag voorlegt, denkt Job Degenaar uit Lemmer altijd even goed na, eer hij een antwoord geeft. Als je de vraag stelt wat hij nou is of doet, dan blijft hij het antwoord eerst zelfs schuldig. Kijkt je dan wel schuldbewust aan. “Ach, noem het maar taalliefhebber.” Het is wel wat meer. Geef Job Degenaar een pen of een laptop en hij begint gedichten te maken of proza te schrijven. Of te vertalen. Of hij bedrijft journalistiek. Of hij geeft er les in. Of wat je maar wilt. Hoewel, dat is ook weer niet zo. Een dichter schrijft immers precies wat hij zelf wil schrijven. En Job Degenaar wil veel schrijven, zonder dat het de kwaliteit hindert.

Wereldwijd

Job Degenaar is een schrijver die nauw verbonden is met PEN International, een organisatie die ‘world wide’ opkomt voor de belangen van hen die, net als Degenaar, alles op willen schrijven wat in hun bloed en brein zit, maar dat vaak niet mogen doen. Kortweg, Job Degenaar is een internationale schrijver, dichter, vertaler en organisator die in Lemmer woont. Voor zijn huis stroomt het dorp elke dag vol en leeg met auto’s en in de tuin vechten twee tortels in het voederhokje. Job Degenaar staart beide kanten uit en soms borrelt dan een gedicht in zijn gedachten op. Nee, niet soms. Vaak! Als je zijn website bekijkt schrik je van de hoeveelheid.

Lemmer

Job Degenaar werd in 1952 geboren in Dubbeldam. Hij Studeerde Nederlandse taal- en letterkunde in Amsterdam en zat daarna 35 jaar in het onderwijs. Met name de volwasseneneducatie. Daarin werkte hij veel met anderstaligen. Ook met analfabeten. “Heel leuk werk.” Hij deed het eerst in Hoofddorp, later in Lelystad. Zijn vrouw was ook werkzaam in Flevoland. Samen zochten ze een woning en die vonden ze in Lemmer. Daar zijn ze nooit meer vandaan  gekomen. Ze houden van Lemmer. Dat lees je overal terug in Degenaars werk. Zoals in de bloemlezing van haiku’s en tanka’s: ‘Bijeengezwegen’. Daarin dit tweeregelige gedichtje:

“boven zee is ‘t avondlicht verneveld
onderaan rolt het in golven binnen”

Hij moet het onder de Lemster vuurtoren hebben bedacht.

Vitaal vrijmoedig

Job Degenaar groeide op in de zestiger jaren. Toen was het logisch dat je een gitaar pakte, speelde en zong. Job Degenaar speelde en zong zijn eigen teksten. En zag dat zijn teksten eigenlijk ook, en soms nog wel beter, op zichzelf konden staan. En van dat spelen met taal kwam het besef dat taal meer dan uitstekend diende als communicatiemiddel om de interesse in andere mensen te vervullen. Vandaar dat hij uiteindelijk Neerlandicus werd. Maar dat hij zich daarna zo zou uitleven in gedichten, proza, vertalingen en teksten, had hij ook niet kunnen denken. Als je een naam zoekt voor de soort van zijn werk, is die er eigenlijk niet. Na enig nadenken spreekt hij zelf van “vitale vrijmoedigheid.” Zijn registratie van details is daarnaast heel belangrijk. “IK zie de gewone dingen in het leven.” Maar hij veegt het eigenlijk op een gegeven moment ook gewoon weg met de opmerking: “Ach, het oog van de dichter.” En Job Degenaar is niet blind voor alles wat er in zijn wereld gebeurt. 

PEN

Over die wereld gesproken: daar is PEN een belangrijk deel van. Nu is  PEN een organisatie van schrijvers en taalkundigen en die hebben er meteen maar twee betekenissen van PEN gemaakt: Poets, Essayists en Novelists. En Playwrights, Editors en Non Fiction Writers. De Nederlandse Vereniging daarvan, PEN Nederland, werd in 1923 door de dichter P.C. Boutens opgericht. Via zijn bestuursfunctie daar kwam Job Degenaar in de wereldwijd opererende stichting PEN Emergency Fund terecht, een uniek Nederlands fonds dat in 1971 door schrijver A. den Dolaard werd opgericht. Zo nu en dan reist hij naar vreemde delen in de wereld om congressen bij te wonen, als één van de bestuursleden.

Dat fonds geeft financiële steun aan professionele schrijvers, journalisten, redacteuren en/of uitgevers die in acute nood verkeren om wat ze geschreven of gepubliceerd hebben. Die hebben geld nodig. De constructie die het fonds hanteert is simpel en doeltreffend. Het bestuurswerk is vrijwillig. Er hoeven geen gebouwen onderhouden te worden. Al het geld dat bij het fonds binnenkomt, wordt naar de in nood verkerende auteurs overgemaakt, soms nog op de dag van aanvraag. Door het geringe aantal bestuursleden (vier) kan het fonds snel handelen. “Dat is onze grote kracht”, zegt Degenaar.

Het noodfonds werkt nauw samen met het bestuur van PEN International en de wereldwijde regionale coördinatoren. Vaak zijn de auteurs al naar een veiliger land uitgeweken en is er geld nodig voor levensonderhoud en medicatie, soms na fysieke en/of psychische mishandeling.  

Monddood

In het jaar 2022 nam de spanning in de wereld toe, niet in de laatste plaats door dreigende en reële geopolitieke verschuivingen en daaruit voortvloeiende conflicten en oorlogen. Bovendien waren er wederom dictatoriale regimes die geen enkele ruimte lieten aan tegengeluiden, zoals de roep om democratie en het respecteren van mensenrechten, waardoor kritische schrijvers en journalisten - maar ook juristen en politici - bedreigd, vervolgd, gemarteld en/of gedood werden.

Ook de corona-pandemie zorgde ervoor dat de situatie van schrijvers in 2022 wereldwijd verslechterde: het virus werd misbruikt om kritische schrijvers en journalisten te isoleren en monddood te maken, waarmee hun inkomsten wegvielen. Door demonstraties te verbieden, soms gevolgd door arrestatie, vervolging, mishandeling, detentie of erger. Dit alles leidde ertoe dat PEN Emergency Fund aan 55 auteurs in nood financiële hulp heeft toegekend. Een recordaantal, vergeleken met eerdere jaren.

Fries

Als Job Degenaar van die wereld dan terugkomt in Lemmer komt hij op straat mensen tegen die ineens ‘midzje’ tegen hem zeggen. Degenaar kent vele talen en heeft zich het Fries ook nog eigen gemaakt. Hij leest het; durft het niet te spreken. Maar hij vertaalt al Friese teksten in het Nederlands. En vindt het prachtig dat het Fryske literaire tijdschrift ‘de Moanne’ ook zijn Nederlandstalige teksten opneemt. Hij houdt van de communicatie van mensen in hun eigen van elkaar verschillende talen.

Het was ook het gemeentelijke adviesorgaan voor de Fedde Schurer Cultuurprijs niet ontgaan dat juist Degenaar zo nu en dan zijn hoofd even boven het maaiveld heeft uitgestoken in de wereld van kunst en cultuur. Onder andere door zo nu en dan gedichten te maken bij tekeningen of schilderingen van andere kunstenaars. Zoals in ‘Het fonkelt in het dok’. Over Lemmer. Samen met tekenaar Lammert Sloothaak. Degenaar schreef ook korte verhalen  en schetsen over Lemmer voor de lokale krant Zuid Friesland. In 2006 ontving Job Degenaar de Fedde Schurer Cultuurprijs.

Cirkel

De alzijdigheid en omvang van zijn werk komen tot uitdrukking als hij zo nu en dan naar een glazen kastje loopt en er een boek of boekje uithaalt. Want ook zijn gedichten of korte verhalen in tijdschriften (of anderszins, tot aan kalenders toe) zijn weer in bloemlezingen terug te zien en te lezen. Hoeveel boeken heeft hij dan geschreven? Hij weet het niet. Twintig, dertig? Dat is nog aan de lage kant geschat. En wat zo mooi is, als je vraagt naar wat hij verder gaat doen, reageert hij met: “Ik ben nog lang niet klaar.” Hij heeft nog een aantal manuscripten liggen, die hij graag wil afmaken. En gedichten vloeien nog steeds uit zijn pen. Bovendien leest hij zijn oude werk door. Verandert dan soms nota bene een gedicht. Niet omdat hij zich als een Roald Dahl zou schamen voor teksten, maar omdat hij iets ‘mooiers’ heeft bedacht of omdat de toestand waarover hij dichtte heel grondig veranderd is.

Hij krijgt ook nog steeds opdrachten. Zoals voor de Brekkenpolder bij Lemmer, waar borden staan met teksten van Degenaar over dat prachtige gebied. En hij doet allerhande dingen om nieuwe ervaringen op te doen. Zoals het in de nacht gaan surveilleren met de politie in Lelystad in een kogelvrij vest. Die ervaringen meemaken, voelen en beschrijven. Of hij gaat op bezoek bij een tomatenkweker en verdiept zich in zo’n man.

Bovendien kun je hem mailen en dan komt hij een avondje langs. Eigen werk voordragen voor gezelschappen. En, o wonder, dan neemt hij zijn gitaar weer mee, om toch weer muziek onder zijn literaire werk te zetten. Dan is de cirkel van Job Degenaar weer rond.   

Tekst: Eelke Lok - Fotografie: Johan Brouwer