Oud-rayonhoofd van Balk wacht met smart op nieuwe Elfstedentocht

Slechts éénmaal eerder in de geschiedenis bleef Nederland zo lang verstoken van een Elfstedentocht. Na de barre rit in 1963 werd pas in 1985 weer een Elfstedentocht verreden. Mocht het deze winter weer niet lukken, dan kennen we de langste Elfstedentochtloze periode uit de geschiedenis.

BALK - Het is inmiddels al meer dan 22 jaar geleden, dat de laatste Elfstedentocht werd gereden. Op 4 januari 1997 wonnen Henk Angenent en Klasina Seinstra de Toch der Tochten.

Het mag wel weer eens

“Het mag daarom wel weer eens,” vindt Auke Hylkema, oud-rayonhoofd van Balk. “Ze zeggen weleens. ‘De Elfstedentocht komt elk jaar een dag dichterbij’. En dat is sowieso waar.”

Auke Hylkema is 34 jaar rayonhoofd van Balk geweest en maakte drie Elfstedentochten mee. De tocht in 1985 was de eerste. “Niks aan”, zegt Auke meteen. “Toen we ’s ochtends om vier uur het ijs op liepen, regende het al zowat. Iedereen die viel, was tot op het bot toe nat. Het was dikke dooi. Bij ons thuis knapte de centrale verwarming ook nog eens. Die was kapotgevroren en toen het begon de dooien werd het één natte bende. Nee, doe mij maar de tochten van 1986 en 1997. Lekker koud.”

IJstransplantatie

Van 1984 tot en met 2017 was Auke Hylkema rayonhoofd in Balk. Een verantwoordelijke taak, die hij deelde met Martin Dijkstra. In die lange periode veranderde er veel en ook over de periode daarvoor weet Auke veel te vertellen. “Je kunt het je nu niet meer voorstellen, maar vroeger kwamen de rayonhoofden pas bij elkaar toen er al een flinke plaat ijs in lag. Dat late bijeenkomen heeft er op zekerheid al enkele keren voor gezorgd dat een Elfstedentocht niet kon doorgaan, terwijl dat gemakkelijk had gekund. Zoals in 1975 en 1978, maar men kwam gewoonweg te laat in actie. Dat zal je nu niet meer beleven.”

In de periode rond zijn aanstelling als rayonhoofd was Auke Hylkema ambtenaar Sport & Recreatie. “Mijn leidinggevende was wel een fervent schaatser en hij wilde dat er meer aandacht werd gegeven aan het natuurijs voordat het begon te vriezen. We maakten draaiboeken, kwamen vaker bijeen en op het moment dat het begon te vriezen, namen we zo veel mogelijk maatregelen om het ijs zo goed als mogelijk aan te laten groeien. De ijstransplantatie in 1996 was daar een mooi voorbeeld van. Goede stukken ijs werden in wakken gelegd en zo kregen we op ons traject een betere ijsvloer. Helaas mocht dat toen niet baten.”

Friezen ontdooien als het vriest

Vanaf 1909 zijn er in totaliteit vijftien Elfstedentochten gereden. Allemaal in de 20e eeuw. Sinds 1997 wacht heel Nederland met smart op de zestiende uitgave. Moeder Natuur werkt echter al vele winters niet mee. Toch, in 2012 was het bijna zo ver. “Als we die verrekte sneeuw niet hadden gehad was het doorgegaan,” zegt Auke en hij baalt er nog altijd van. “We hadden echt een prachtige ijsvloer en we hadden hier dwars door Balk geen enkel wak. We konden in 2012 voor het eerst de sluizen helemaal dichtdoen, waardoor we veel minder stroming kregen. Dat is een enorme verbetering, zo weten we nu. In het verleden gooiden we er vaak een hele bult zand voor, maar vaak veel te laat natuurlijk. Dat moest dan later ook weer weggehaald worden.”

Wat Auke het meest in bijgebleven uit 2012, was de enorme inzet van Balk zelf. “We konden met de machines niet op het ijs. Ik heb toen Omroep Fryslân gebeld en ze deden een oproep in het nieuwsbulletin om mensen te mobiliseren om mee te helpen vegen. Binnen een uur hadden we honderd man op het ijs. Natuurijs verbroedert. Het is een dooddoener hoor, maar in dat geval ontdooit de echte Fries pas als het begint te vriezen.”

Allemaal gek in de kop

Het complete huidige bestuur van de Friese Elfstedentocht heeft nog nooit een Elfstedentocht mee georganiseerd. Dat geeft nog maar eens aan hoe lang het al weer geleden is, dat de tocht verreden kon worden. Tijdens de laatste Elfstedentocht in 1997 stond Nederland stil en heerste er complete gekte. Men trok massaal naar Friesland. Dat wordt, als er nu een Elfstedentocht komt, alleen maar gekker, denkt Auke. “Publiek, rijders. Ze zijn allemaal gek in de kop, helemaal blind. Het is misschien wel iets in ons DNA, ik weet het niet.” De schaarste van het aantal tochten in de voorbije decennia draagt daaraan bij. “Laten we zeggen dat iedereen tot 25 jaar nog nooit bewust een Elfstedentocht heeft meegemaakt. Als hij dan een keer wel komt, zal dat enorm bijzonder zijn en ik denk ook, hoe langer dat moment uitblijft, hoe erger dat wordt. Het wordt bijna een beetje magisch. Als De Tocht komt, dan wordt het druk hier”. Auke begint te lachen. “Vol is vol en er kunnen gemakkelijk een paar bruggen opengezet worden richting Friesland om mensen te weren.”

De brug en de burgemeester

Als rayonhoofd ben je verantwoordelijk voor het gehele traject wat je toebehoort. Voor Balk omvat dat zelfs twee routes. “Als we niet over De Luts kunnen, hebben we een alternatief en beide routes houden we geheel vrij. De meute splitsen is ook nog een optie”, zegt Auke. En dat is best een hele verantwoordelijkheid, want de ongeveer 17.000 (1997) rijders moeten veilig over het ijs kunnen. “Op het traject moet officieel overal vijftien centimeter ijs liggen. Op sommige plekken is dat geen enkel probleem, op andere plekken haal je dat minder gemakkelijk. Zeker onder de bruggetjes. Als rayonhoofd kijk je hiernaar en beoordeel je, vooral op ervaring, hoe het traject erbij ligt. Je moet zeker niet te bang zijn hoor, anders organiseer je nooit weer wat. Over een centimeter of acht á negen kun je prima rijden, zeker als het zwart ijs is. Je moet gewoon niet met elkaar allemaal stil gaan staan.”

En juist dat gebeurde een keer tijdens een 11-Merentocht waar Auke ook in de organisatie zat. “Ik weet het nog als de dag van gisteren. Het was een fout in de communicatie. We gingen er van uit, dat de brug hier midden in Balk open kon blijven tijdens de tocht. De schaatsers kunnen dan snel doorrijden. Maar de hulpdiensten maakten bij calamiteiten ook gebruik van deze brug en op last van de burgemeester moest de brug dicht blijven. Op den duur stond het hier helemaal vol op het ijs. Het was levensgevaarlijk. Zonder dat de burgemeester het wist, hebben we de brug toen opengezet. Je moet wat.”

Perfect is het nooit

“Onder perfecte omstandigheden kun je in een nacht of vier al wel bijna op de gewenste ijsdikte komen”, zegt de Balkster. “Maar dan moet het ook perfect zijn en perfect is het nooit. Vaak zie je dat aan het begin van een vorstperiode de wind flink opzet uit het oosten. Het water wordt dan van de meren hierheen geblazen en als de wind afneemt en het strenger begint te vriezen, moet dat water eerst weer terugstromen. Dat duurt drie dagen en in die periode groeit het ijs niet aan. Je ziet ze dan al schaatsen op de ijsbanen en sloten, maar op de doorgaande wateren niet. Dat is puur de stroming. Daarnaast speelt de wind ook tijdens het aangroeien van het ijs een belangrijke rol. Ook al ligt het ijs erin. Met een harde wind ontstaat er stroming en brokkelt het ijs aan de onderkant weer af en ontstaan er wakken.”

Of er dit jaar weer een Elfstedentocht komt, vindt Auke moeilijk om te voorspellen. “Maar waarom niet, toch?”, zegt hij hoopvol. “Je hoort natuurlijk veel om je heen, dat we een extreme zomer hebben gehad. Waarom dan niet ook een extreme winter?. Nou van mij mag het.”

Door Jan van Loon Foto’s: Orange Pictures